Skąd są twoi znajomi?

Czyli to już nudne, ale granice zaborów dalej zdają się wpływać na nasze więzi społeczne ponad 100 lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Ten wpis jest pierwszą częścią trzyczęściowego cyklu. Cykl będzie publikowany zgodnie z tym, jak powstawał: od hipotezy o zaborach ciągle dzielących Polaków społecznie, przez migracje wewnątrz kraju, aż po migracje zagraniczne. Zapraszam do czytania i zapisania się do newslettera na dole wpisu, żeby nie przegapić części drugiej i trzeciej, które planuję opublikować w najbliższych 2-3 tygodniach!

---

Wiele lat temu przeczytałem na jednym z blogów (niestety nie pamiętam nazwy, ale jeśli dobrze pamiętam autor był socjologiem i wydawał się wiarygodny), że linie zaborcze ciągle widać w danych o małżeństwach: według autora bloga, w powiatach wzdłuż granic zaborczych, nowożeńcy poślubiający kogoś spoza własnego powiatu znacznie częściej robią to z mieszkańcami powiatów po “swojej” stronie dawnej granicy niż po tej drugiej stronie (czyli np. mieszkańcy “austro-węgierskiego” powiatu lubaczowskiego częściej żenią się z mieszkankami powiatów jarosławskiego, przemyskiego czy leżajskiego niż mieszkankami położonych w danym zaborze rosyjskim powiatów biłgorajskiego czy tomaszowskiego).

Oczywiście sam nie miałem ani nie mam dostępu do takich danych, ale ta myśl została ze mną. Nietrudno zgadnąć więc, że kiedy zobaczyłem, że zespół Data for Good Mety udostępnia wskaźnik więzi społecznych, mocno mnie to zaciekawiło. Ten wskaźnik to relatywne prawdopodobieństwo tego, że osoba z regionu X ma wśród znajomych na Facebooku mieszkańca regionu Y. Matematycznie zapis wygląda następująco:

i przyjmuje znormalizowane wartości od 1 do 1 miliarda. Dane pochodzą z 2021 roku.

Niestety, dane z Mety są dostępne tylko na poziomie podregionów (NUTS-3 w nomenklaturze Eurostatu), a niektóre z tych podregionów przekraczają rozbiorowe granice. Z kolei inne oprócz granicy z 1914 pokrywają się też z granicą z 1939, więc potencjalnie słabsze relacje między podregionami po dwóch stronach granicy mogą wynikać z powojennych przesiedleń. Ale mamy kilka miejsc, gdzie możemy przetestować naszą teorię. To podregiony inowrocławski i włocławski, sandomiersko-jędrzejowski wraz z tarnowskim i tarnobrzeskim (ten ostatni też z puławskim), przemyski i chełmsko-zamojski oraz podregiony na pograniczu Śląska i Małopolski.

Porównanie granic podregionów z granicami z 1914 roku. W Polsce centralnej większość podregionów obejmuje obie strony dawnej granicy.

Zacznijmy od podregionów w Polsce centralnej i południowo-wschodniej. Podregion inowrocławski i włocławski mają najszersze relacje społeczne z podregionem bydgosko-toruńskim, ale poza tym są na dość podobnym poziomie relacji w porównaniu do pozostałych swoich sąsiadów (włocławski jest na czwartym miejscu dla inowrocławskiego, vice versa to pozycja trzecia). Tak więc przynajmniej na tym obszarze granicy między dawnym zaborem rosyjskim i pruskim wydaje się, że granica nie dzieli już stosunków społecznych.

Inaczej wygląda sprawa na granicy dawnego zaboru austriackiego i rosyjskiego. Zacznijmy od mieszkańców podregionu tarnowskiego, który graniczy z krakowskim, nowosądeckim, tarnobrzeskim i sandomiersko-jędrzejowskim (a także na malutkim fragmencie z krośnieńskim). Tarnowianie najwięcej znajomych mają w okolicach Nowego Sącza, potem o 1/3 mniej w podregionach: tarnobrzeskim, Krakowie i krakowskim. Następnie, o ponad połowę mniej (relatywnie) znajomych niż w Krakowie mają w podregionie krośnieńskim, a dopiero potem pojawia się graniczny z nimi podregion sandomiersko-jędrzejowski.